Khí độc H2S - Sát thủ thầm lặng trong ao nuôi tôm cần xử lý

Như ở bài trước, ECOCLEAN đã nói về tác hại gây bệnh máu nâu ở cá của khí độc NO₂ cũng như các giải pháp hạn chế và vô hiệu Nitrit trong ao nuôi. Thì trong bài viết này, chúng tôi muốn đề cập đến một “sát thủ thầm lặng” khác có trong ao nuôi tôm, đó là khí độc H₂S.

 

Sau 25 năm, ngành nuôi tôm công nghiệp đã đóng góp cho toàn cầu hơn 40 triệu tấn, một con số tương đối lớn. Song, trong số này đã thiệt hại 4 triệu tấn tôm do bệnh đốm trắng (WSSV) kéo dài hơn 20 năm và bệnh chết sớm (EMS) diễn ra trong 5 năm trở lại đây gây thiệt hại đến hơn 2 triệu tấn tôm.

 

Đó là chưa kể đến những thiệt hại tôm chết do khí độc H₂S.  Hiện tượng tôm chết do khí độc H₂S ở các trại nuôi tôm đang diễn ra theo chiều hướng tăng mạnh và dần trở nên phổ biến hơn vào thời gian gần đây.

Khí H₂S là một loại khí độc hại, có mùi trứng thối, được hình thành từ quá trình phân hủy chất thải lắng tụ, mùn bã hữu cơ của vi khuẩn trong điều kiện yếm khí. Sau đó, khí độc này sẽ kết hợp với Hemoglobin và ngăn cản vận chuyển oxy trong máu, khiến tôm không có đủ lượng oxy cần thiết và chết.

 

Quá trình phân hủy xảy ra 2 trường hợp: Một là, phân giải trong điều kiện kỵ khí nên vi khuẩn khử lưu huỳnh tạo ra H₂S, nằm ở phí dưới lớp bùn đáy và có màu đen. Hai là, phân giải trong điều kiện hiếu khí xảy ra các phản ứng oxy hóa ở bề mặt lớp bùn đáy nên lớp bùn này có màu sáng, hạn chế khí độc thoát ra ngoài môi trường nước.

 

Vì sao khí độc H₂S lại được xem là “sát thủ thầm lặng”? Đó là vì H₂S luôn hiện diện trong ao nuôi và có thể khiến tôm chết ở bất cứ thời điểm nào, điều quan trọng là quá trình nhiễm độc lại diễn ra khá chậm nên người nuôi không kịp trở tay. Có người từng nói với chúng tôi rằng, mỗi vụ họ phải chấp nhận tổn thất 10% sản lượng tôm vì họ không biết tôm chết do nguyên nhân nào, hoặc làm thế nào để kiểm soát.

 

Khí độc H₂S khiến tôm chết từ từ, người nuôi không kịp trở tay. Photo by Internet.

 

Cụ thể, H₂S gây thiếu hụt oxy trầm trọng, tác động rất xấu đến tốc độ tăng trưởng và tỉ lệ sống của tôm nuôi. Nồng độ H₂S trong nước ao từ 0.01 - 0.02 ppm thì tôm nuôi sẽ bị nhiễm độc và chết hàng loạt.

 

Đối với tôm sú, tập tính của loài tôm này là sống tập trung ở đáy ao, khi đó tôm bị sốc và yếu, dễ bị cảm nhiễm vi khuẩn Vibrio. Nếu tôm đang ở giai đoạn tháng nuôi đầu, nghiêm trọng hơn là tôm sẽ bị chết do H₂S. Nếu tôm đang lột xác hoặc đang tìm thức ăn dưới đáy sẽ dễ bị ảnh hưởng bởi H2S, khi bị nhiễm độc tôm có hiện tượng bơi lờ đờ trên mặt nước hoặc chết trong giai đoạn nuôi 225 - 45 ngày.

 

Đối với tôm nuôi 2 tháng trở lên, chất thải trong ao đã sinh ra một lượng lớn H₂S, nếu gặp phải hiện tượng thiếu oxy đột ngột do tảo tàn, do thời tiết thay đổi, hoặc cho ăn thừa thì vi khuẩn kỵ khí sẽ tăng cường hoạt động, tạo ra nhiều H₂S. Ở thời điểm này trở đi, tôm dễ bị sốc hơn bởi H₂S khiến không gian sống của tôm bị thu hẹp. Trong một bối cảnh khác, những con tôm yếu và những con đang trong giai đoạn lột sác có xu hướng trốn vào chất thải làm tăng khả năng tiếp xúc H2S và khiến tôm yếu hơn.

 

Khi nồng độ H₂S cao, ao sẽ xuất hiện những bọt bong bóng lâu tan nổi trên mặt nước, kèm theo đó là nền đáy chuyển màu rất đen và có mùi hôi trứng thối. Thỉnh thoảng, tôm giảm ăn mạnh vào buổi sáng, chết rải rác, kiểm tra tôm thì thấy vỏ tôm có màu sẫm, mang hồng hoặc đen.

 

Đặt vó, kiểm tra tình trạng tôm. Photo by Internet.

 

Những ao đầm có diện tích rộng, khi mưa, sẽ tạo sự phân tầng nước (trên ngọt, dưới mặn) ngăn cản sự luân chuyển ôxy từ trên xuống dưới làm cho nền đáy thiếu ôxy khiến cho quá trình phân hủy kỵ khí diễn ra, tạo nhiều H₂S. Đồng thời gió lớn sinh ra các đợt sóng mạnh trên mặt nước, cũng như tạo ra luồng nước ở dưới đáy ao làm nền đáy ao bị khuấy động gây bong tróc lớp bùn mỏng trên mặt đáy, khí độc H₂S thoát ra gây nhiễm độc nước khắp khu vực đáy ao làm tôm có thể chết sau khi mưa.

 

Nền đáy ao nuôi sẽ bị xáo trộn do những hoạt động của người nuôi lội xuống ao, thu tỉa tôm, sửa quạt nước… làm gia tăng cục bộ sự thoát của khí H₂S tích tụ từ nền đáy vào nước. Trong vụ nuôi, khi tảo phát triển mạnh đến thời điểm nào đó tảo sẽ tàn, quá trình phân hủy xác tảo sẽ tiêu tốn nhiều ôxy và gia tăng lượng H₂S, gây stress cho tôm, khiến tôm nhiễm độc nặng hơn.

Khi tôm còn nhỏ, tất cả các máy quạt nước cần được duy trì hoạt động đảm bảo ôxy hòa tan trên 5 ppm. Váng tảo tàn nổi trên mặt ao phải được vớt hết. Khi trời mưa vẫn phải duy trì hoạt động máy quạt nước và giảm thức ăn (khoảng 50%) hoặc đợi sau khi hết mưa (30 phút) mới cho ăn. Kịp thời rải vôi (CaO hoặc Ca(OH)2 khu vực quy tụ chất thải. Thường xuyên kiểm tra pH nước ao. Nếu pH thấp cần bón vôi ở khu vực chất thải, mỗi lần một ít, điều chỉnh pH trên 7,5. Luôn đảm bảo lượng ôxy hòa tan tại vùng rìa chất thải trên 4 ppm.

 

Khi trời trở lạnh (25 - 260C) nên giảm 20 - 30% thức ăn, duy trì quạt nước hàng ngày. Đặt nhá, vó kiểm tra tôm yếu tại khu vực tụ chất thải. Nếu phát hiện tôm yếu thì trộn vitamin, khoáng vào thức ăn cho tôm để giúp tôm khỏe lại.

 

Khi tảo tàn cần duy trì pH thông qua việc bón vôi Ca(OH)₂. Giảm 30 - 50% lượng thức ăn liên tiếp trong 2 - 3 ngày. Duy trì hoạt động quạt khí trong cả ngày để cung cấp ôxy do phân hủy xác tảo sẽ tiêu hao ôxy nhiều. Bón chế phẩm sinh học vi sinh xử lý nước ao nuôi tôm EcoClean^TM Aqua  để phân hủy xác tảo. Kiểm soát tốt pH nước (bón vôi).

 

 

Duy trì quạt nước cung cấp ôxy tại mọi thời điểm, đặc biệt khi thiếu ánh sáng mặt trời, tảo tàn, trời mưa to, hoặc tôm đang lột xác; nếu có nguồn nước sạch thì có thể thay. Kiểm tra hàm lượng ôxy trong ao thường xuyên hơn. Nếu nước ao đổi màu, pH nên được điều chỉnh ở mức 7,8 - 8,3. Khí độc H₂S sẽ trở nên nguy hiểm nếu pH bằng 5.

 

Nguồn: Ths. Nguyễn Quang Chương - EcoClean t/h.